Energietransitie vergt breed onderzoek

Maandag 24 augustus jl. werd het rapport Woonlastenneutraal Koopwoningen Verduurzamen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en de Amsterdam School of Real Estate (ASRE) openbaar. Deze onderzoeksbureaus geven in dat rapport aan dat investeren in de verduurzaming van particuliere woningen nauwelijks renderend is te maken. Met name voor de kleinere huishoudens met een beperkte energielast. Het rapport verdient een weerwoord, want het deugt niet… zeker niet in de stad Amsterdam waar we met de Donut Economy alle thema’s van duurzaamheid willen raken.

Enge visie van onderzoeksbureaus

Op zich is het prima dat financiële prikkels die huiseigenaren ervaren om hun huis te verduurzamen in beeld worden gebracht. In het rapport zijn echter alleen de directe kosten en opbrengsten vergeleken. En in dát plaatje is een groot deel van de particuliere woningen niet rendabel. De vereniging Eigen Huis noemde dit in het NRC een realitycheck.

Het probleem is dat deze ‘werkelijkheid’ erg nauw en beperkt is. Zo nauw dat dit rapport eigenlijk meteen de prullenbak in kan, want het geeft geen werkelijk beeld van de waarden die de investeringen in vastgoed kunnen hebben.

Breed kijken is beter

Dat doet pijn, niet alleen ons, wij (meer dan 2000) Amsterdammers die werken aan 02025 (in 2025 zal Amsterdam volledig op schone energie draaien), want elk onterecht bezwaar dat ons doel belemmert willen wij in het licht zetten en omkeren. Maar het doet ook pijn voor Kate Raworth, de associated professor van de HvA en internationaal erkend specialist van de integrale economie. Ook zij zal met deze eenzijdige blik niet blij zijn. Zij leert ons immers dat we binnen sociale en fysieke bandbreedtes moeten blijven om een sociaal, economisch en fysiek leefbare planeet te houden. In haar boek Donut Economics stelt zij dat rekenschap moet worden gegeven aan de integraliteit van de interventies. Het één heeft invloed op het ander, ongelijksoortige zaken hangen toch samen. Raworth is niet alleen aan de HvA maar ook sterk aan de gemeente Amsterdam verbonden. Amsterdam wil de eerste Donut-proof stad zijn van de wereld. Ze treedt op als leading lady en als cricical friend voor deze opgave. De energietransitie die 02025 voorstaat, heeft een leidende rol in het Donut-proof maken van de stad.

Samenhang in de breedte

Als je breder kan kijken zie je de meerwaarde van investeringen in vastgoed in andere ‘kokers’ en dan blijkt dat er veel meer met elkaar samenhangt en dat de waarde op een complexer niveau in beeld gebracht kan worden. PBL en ASRE hebben dat nagelaten. Daarom geven wij graag een ander beeld.

De potentiële waarde zit in de breedte. Er is een immense energietransitie gaande en we meten alleen de directe investeringskosten en opbrengsten, terwijl in deze transitie veel andere waarden positief worden beïnvloed.

We noemen hier graag een reeks effecten en mogelijke opbrengsten die niet zijn meegenomen in het rapport. De effecten die kunnen worden bewerkstelligd vergen, overigens wel een goed beleid en juiste aansturing, anders missen we deze meerwaarde. Meerwaarde moet je verdienen.

 a. Doorwerking in gedrag
Mensen die milieumaatregelen treffen in hun woning, doen dat waarschijnlijk ook eerder in ander gedrag. Denk aan elektrisch rijden, minder vliegen, geen vlees eten, minder fast fashion etc. mensen helpen in het ene vlak heeft een positief effect op andere vlakken.

b. Buurtbinding verhoogt sociale cohesie en vermindert onveiligheid en zorgkosten
Als mensen in hun huis investeren zullen ze hun huis ook langer bewonen. Daardoor is er meer context met de buurt. Dat verhoogt sociale cohesie en daarmee verlaagt het de onveiligheid en de formele zorgkosten.

c. Werk (mits we dat dan wel organiseren)
Als we het goed organiseren kunnen de investeringen ook opleidingen opleveren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of gering opleidingsniveau. En het kan werk opleveren voor mensen die anders werkloos waren. Dat levert een besparing op in sociale zekerheid en rendement op termijn (hogere belastinginkomsten door werkenden). Het heeft daarnaast een zorgkostenbesparend effect (hogere inkomens correleren met lagere zorgkosten). We zullen dan wel maatregelen moeten treffen om de opdrachtenstroom van particulieren zó te bundelen dat aannemers werklozen hier in kunnen betrekken en opleiden.

d. Minder schulden
Als we het goed regelen vergroot het te creëren inkomen uit energie de kans dat mensen schuldenvrij worden (je kan een pandrecht stichten op de energie-installaties (die waarschijnlijk door een tussenpersoon /-organisatie moeten worden gefinancierd en de gebruiker verpandt zijn afname aan deze organisatie (een energie service company).

e. Samenredzaamheid
Als we het goed organiseren kunnen we mensen verlokken om samen energie op te wekken en samen te werken in een coöperatie o.i.d. Dat geeft saamhorigheid, inkomenszekerheid dan wel diversificatie van inkomensbronnen en daarmee stabielere inkomens en last but not least een verhoogde burgerschapskwaliteit. Dat laatste is belangrijk om mensen te leren daadwerkelijk met elkaar samen te werken, investeringsbeslissingen en andere belangrijke besluiten te nemen en dat zij elkaar weten te vinden en verschillen van inzicht leren te overbruggen.

f. Mee oplossen van lerarentekort
Als je de mensen die hun eigen woning verduurzamen hun verhaal laat vertellen, is dat enthousiasmerend. Het boeit als mensen een idee of ideaal omzetten in een daad. In onze praktijk zien we dat kinderen hier heel vatbaar voor zijn. Zij willen meewerken aan de verduurzaming. In Amsterdam hebben we een Donutday georganiseerd om leerlingen in staat te stellen hun eigen energieomwenteling te organiseren. Dat doen we op dagen dat er lerarentekorten zijn. Zo zorgen we voor zingevende onderwijsdagen waar de particulieren die hun woning al Donut-proof maakten de leerlingen laten vonken.

Gemiste kans en een rebound

Deze brede waarden zien we niet terug in het PBL/ASRE-rapport. Het rapport bekijkt economische waarde alleen in de directe causaliteit. De opstellers begrijpen niet dat als je de omwenteling wil begrijpen, je de waarde ervan breder en integraler moet zien. Dan komen onderwijs, sociale zekerheid, zorg, sociale cohesie en integratie ook aan bod. Wij nemen afstand van het ‘koker’denken en lineaire meten zoals we dat in het rapport zien. Het rapport is daardoor verre van Donut-proof. Dat is een gemiste kans dat de energietransitie geen goed doet.

We omarmen Kate Raworth en haar Donut economy. We laten de oude zekerheiden los. Want die gaan ons niet veel verder brengen in het bewerkstelligen van de Donuteconomie. We roepen de overheid op om als ze werkelijk geïnteresseerd is in de waarde van investeringen in milieumaatregelen deze brede benadering van waarde in het onderzoek te betrekken. Laten we een rebound maken. Graag werken wij als beweging die Amsterdam in 2025 op schone energie wil brengen, daar aan mee. Wij brengen graag onze expertise in die de breedte en de meerwaarde van de energiebeweging laat zien.

 

Over de auteurs:
Jeroen den Uyl en Huibert Spoorenberg. Beiden zijn als proces- en inhoudelijke experts verbonden aan de beweging 02025 (Amsterdam op schone energie in 2025). Jeroen den Uyl is oprichter van Schatmakers en helpt partijen samen te werken tussen overheid, markt en gemeenschap en Huibert Spoorenberg helpt als zelfstandige architecten en particulieren met het maken van gezonde, comfortabele en energiezuinige woningen.